Onderhoud kapitaalgoederen

Inleiding

We werken voortdurend aan het in stand houden van de kapitaalgoederen in de openbare ruimte, zoals wegen, bruggen, riolering, groen en verlichting. Het daarvoor gewenste niveau is de Amersfoortse basis, vastgelegd in het Integraal beheerplan openbare ruimte 2022-2031 en het Gemeentelijk Rioleringsplan 2021-2031 (beiden vastgesteld juni 2021). Dit laat zich samenvatten in de volgende beleidsdoelen:

• We voldoen aan onze zorgplicht voor een veilige en functionele openbare ruimte, zowel boven- als ondergronds.
• Onze inwoners zijn tevreden over (het beheer van) de openbare ruimte in de stad.
• Bij het uitvoeren van beheer en onderhoud geven we invulling aan ambities en opgaven, om de openbare ruimte te verbeteren, toekomstbestendig te maken, voor te bereiden op veranderingen in het klimaat en te laten passen bij de maatschappelijke behoeften.
  We doen dit op een duurzame wijze. We nemen de realisatie van overige ambities en opgaven in de openbare ruimte mee, mits hiervoor cofinanciering beschikbaar gesteld is.
• Wij stimuleren en faciliteren zelfbeheer en initiatieven van inwoners in de openbare ruimte.

Financiën

Het uitvoeren van beheer en onderhoud van de openbare ruimte en riolering is ook in 2023 bekostigd vanuit de exploitatie, verschillende voorzieningen en investeringen.
Exploitatie (dagelijks en groot onderhoud, zoals de integrale wijkonderhoudsbestekken). De jaarlijkse exploitatie dekt vooral het dagelijks onderhoud zoals integrale wijkonderhoudsbestekken en wordt hier niet verder toegelicht.
Voorziening 'groot onderhoud openbare ruimte' (groot onderhoud wegen/openbare ruimte, baggeren en vervanging groen en bomen). De voorziening openbare ruimte is bedoeld voor het uitvoeren van groot onderhoudsprojecten, zoals asfalteringswerkzaamheden, vervangingen van groen en bomen en baggeren. Er is in 2023 € 4,2 miljoen in de voorziening gestort. Er is bijna € 2,5 miljoen uitgegeven ten laste van deze voorziening. Omdat deze lasten lager zijn dan de storting is de stand van de voorziening gestegen. Deze bevat op 31-12-2023 nog € 7,7 miljoen
Voorziening onderhoud riolering (ex artikel 44 lid 1c BBV). Met de vaststelling van het GRP 2021-2031 is er niet meer één voorziening riolering, maar zijn er 3 voorzieningen voor de riolering met elk hun specifieke functie. De voorziening onderhoud riolering is bedoeld voor groot onderhoud aan rioleringsprojecten die hun oorsprong vinden in het GRP 2012-2021. Deze voorziening wordt opgeheven wanneer deze projecten zijn afgerond.
In 2023 is € 3,9 miljoen uitgegeven uit deze voorziening. De stand aan eind van 2023 is ruim € 11,6 miljoen. In het meerjarenuitvoeringsprogramma openbare ruimte 2023-2026 is in bijlage 3 een overzicht gegeven van deze projecten. Al deze projecten worden dus later uitgevoerd dan oorspronkelijk gepland.
Voorziening middelen derden (ex artikel 44 lid 2 BBV). De voorziening wordt gebruikt als egalisatievoorziening voor het productsaldo riolering (hiervoor is een saldo benodigd tussen de € 0,5 en € 1 miljoen). Het meerdere in de voorziening wordt aangewend ter dekking van de kapitaallasten van investeringen uit de periode 2018-2020. Vanaf het jaar 2022 wordt er niet meer standaard jaarlijks gedoteerd aan de voorziening middelen derden, maar wordt er gewerkt met een spaarcomponent voor toekomstige vervangingsinvesteringen in de rioolheffing.
Voorziening toekomstige vervangingsinvesteringen riolering (ex artikel 44 lid 1d BBV). De voorziening is bedoeld voor de vanaf 2022 in de rioolheffing opgenomen spaarcomponent. Deze wordt gebruikt om de investeringen in riool- en waterprojecten uit het GRP 2021-2031 versneld te kunnen afschrijven na activatie. In 2023 is iets meer dan  € 2,0 miljoen uitgegeven aan deze projecten. Omdat er bijna € 6 miljoen in de voorziening is gestort is de stand op 31-12-2023 van deze voorziening gestegen naar ruim € 8,1 miljoen.
Vervangingsinvesteringen (ten behoeve van vervanging van onder andere wegen, openbare verlichting, bruggen, kademuren en grote speelplekken). De onderdelen van de openbare ruimte die worden vernieuwd worden geactiveerd conform de BBV. De afschrijvingstermijnen verschillen, waarbij we voor het integraal herinrichten van de openbare ruimte 35 jaar rekenen. Voor 2023 was de investeringsruimte € 14 miljoen. Er is in totaal bijna € 6,8 miljoen besteed aan projecten. Dit is een toename ten opzichte van voorgaande jaren, maar nog steeds is niet al het beschikbare investeringsbudget gebruikt.

Tabel: POK.01 Uitgaven voor groot onderhoud en vervanging openbare ruimte

Grafiek: POK.01 Uitgaven voor groot onderhoud en vervanging openbare ruimte

Stand voorzieningen

Op 1 januari 2023 resteerde er nog ruim € 36,7 miljoen in de vier voorzieningen. Doordat er in 2023 opnieuw meer in de voorzieningen is gestort dan is besteed aan projecten, is het bedrag toegenomen naar € 38,4 miljoen.

Tabel: POK.02 Stand voorzieningen 2023

Grafiek: POK.02 Stand voorzieningen 2023

Terugblik 2023

De uit te voeren projecten plannen we jaarlijks via het Meerjarenuitvoeringsprogramma Openbare Ruimte. Voor 2023 betrof dit het Meerjarenuitvoeringsprogramma Openbare Ruimte 2023-2026. Waar mogelijk voegen we benodigde maatregelen samen tot integrale herinrichtingsprojecten, waarbij de financiering halen uit de 'voorziening openbare ruimte' voor het groen, de 'voorziening riolering' voor riolering en water en de 'vervangingsinvesteringen' voor de overige onderdelen van de openbare ruimte.

De snelheid van uitvoering van projecten is te laag. Het heeft effect op de kwaliteit en toestand van de buitenruimte en er resteren bedragen in de voorzieningen en investeringsruimte. Tegelijkertijd legt het extra druk op het dagelijks onderhoudsbudget vanwege meldingen en het veilig houden van verhardingen. De huidige achterstand in projecten bedraagt eind 2023 € 23,8 miljoen in de voorzieningen plus de nog niet bestede investeringsruimte.
De uitgaven zijn in 2023 gestegen ten opzichte van 2021 en 2022. Door de gestegen prijzen is de toename in de hoeveelheid uitgevoerd werk echter minder groot. Het lukt ons niet de omvang van het werk substantieel te verhogen en daarmee de opgelopen achterstand in werk in te halen. De redenen hiervoor zijn gevarieerd: te weinig capaciteit in de organisatie, het inzetten van beschikbare capaciteit op andere projecten, uitstel van uitvoering vanwege (onvoorziene) externe factoren als woningbouw, technische knelpunten of meer benodigde tijd voor communicatie en participatie. Ook spelen de complexere opgaven een rol, waarbij afwegingen moeten worden gemaakt tussen een groot aantal gemeentelijke ambities en doelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het nog niet uitgewerkte parkeerbeleid, waardoor het moeilijk was om in projecten tot keuzes te komen voor het aantal parkeerplekken.
Er zijn verschillende acties uitgevoerd om de snelheid te verhogen met als doel om de achterstand in circa 8 jaar volledig weg te werken. Dit betreft bijvoorbeeld het sneller opstarten van projecten die relatief weinig afstemming vereisen. Er is een samenwerking gestart met o.a. de netbeheerders om de planningen te delen van werkzaamheden in de openbare ruimte, zodat vroegtijdig afstemming gezocht kan worden.

Tabel: POK.03 Overzicht achterstand in projecten

* Voor de overige projecten in de openbare ruimte geldt dat het de begrote en gerealiseerde bedragen van alleen 2023 betreft. Dit omdat het Meerjarenuitvoeringsprogramma jaarlijks wordt geactualiseerd.

Groot onderhoud en projecten

De nadruk in het programma ligt in het vernieuwen van de openbare ruimte in de woonwijken. Het gaat daarbij in 2023 vooral om de zuidelijke delen van Amersfoort, Hoogland en Hooglanderveen. Hier zien we projecten in uitvoering zoals Engweg (Hoogland) en de omgeving van de Bachweg. In voorbereiding zijn projecten als Wolvenstraat-Vossenstraat, Dollardstraat-Spaarnestraat, Hooglanderveen-dorp en Schuilenburg (Ariaplein, parkeerplaats Ariaweg) en Liendert- De Horsten. In de binnenstad is gewerkt aan een nieuwe inrichting van de Varkensmarkt.

In Liendert sluiten we met een aanpak van de openbare ruimte aan op het wijkperspectief en het omgevingsprogramma. In zowel Liendert als Schuilenburg gaan we de komende jaren meerdere projecten uitvoeren.
Naast de integrale projecten zijn ook onderdelen van de openbare ruimte vervangen. Denk dan bijvoorbeeld aan fiets- en voetgangersbruggen, kademuren, verlichting of bebording en bewegwijzering. Voorbeelden zijn het vervangen van de voetgangersbrug aan het IJsvogelpad in Liendert, het vernieuwen van de Wolframkade langs de Eem, en de voorbereiding voor nieuwe verlichting in de Langestraat. Voor spelen is gewerkt aan het vernieuwen van De Draak en het opnieuw inrichten van Skatepark in Vathorst.

Amersfoortse basis

De beoogde kwaliteit is in het Integraal beheerplan openbare ruimte 2022-2031 samengevat als ‘Amersfoortse basis’. De kern hiervan is dat we continue zorgen voor een veilige en functionele openbare ruimte en daarmee voldoen aan onze zorgplicht. Deze kwaliteiten zijn vastgelegd in beheerplannen, integrale wijkonderhoudsbestekken en andere onderhoudsbestekken. In de maatregelen en onderhoudsbestekken betekent dit minimaal een B-kwaliteit voor de technische staat van de openbare ruimte. 'B-kwaliteit' is een landelijke prestatienormen van kennisinstituut CROW voor het onderhoud van allerlei onderdelen van de openbare ruimte. Deze normen zijn gebaseerd op het beeld en niet op frequentie (dus hoe vol een prullenbak mag zijn en niet hoe vaak deze prullenbak moet worden geleegd).

Het vertragen van groot onderhoud en vooral herinrichtingsprojecten zorgt voor meer dagelijks onderhoud, met name op verhardingen. Het blijkt steeds lastiger om op een aantal plekken de kwaliteit binnen de norm te houden. Dit leidt tot meerkosten op stelposten (civieltechnisch werk) van de integrale onderhoudsbestekken. Het vraagt ook meer opletten om de veiligheidsnorm niet te overschrijden, bijvoorbeeld door gaten in de weg omdat zand wegspoelt in de oude riolering. De weg wordt minder comfortabel in het gebruik. Gebieden waar deze problematiek veel voorkomt worden nauwkeurig gemonitord. Achterstanden in de planning betekent dat het langer duurt voor we daadwerkelijk tot uitvoering komen. We waarborgen overal de veiligheid en functionaliteit, maar moeten soms concessies doen aan de beeldkwaliteit en ‘toonbaarheid’.
Ook worteldruk van bomen is een belangrijke oorzaak voor het verminderen van de kwaliteit van de verhardingen. In 2023 is gestart met een onderzoek naar maatregelen en een strategie om deze schades structureel aan te pakken. Deze wordt in 2024 vertaald naar concrete acties.

Tabel: POK.04 Onderhoudstabel

De gemeentelijke vastgoedportefeuille bestaat in hoofdlijn uit twee delen: het maatschappelijk vastgoed en het strategische vastgoed. In totaal zijn het circa 500 vastgoedobjecten, bestaande uit gebouwen en gronden. Het maatschappelijk vastgoed huisvest organisaties die van belang zijn voor een prettige woonomgeving, sociale cohesie en maatschappelijk welzijn. Het zijn musea, wijkcentra, monumenten, sportgebouwen en -velden, atelierruimtes, terreinen voor volks- en speeltuinen en scoutingverenigingen en enkele tijdelijke (onderwijs)gebouwen. Ook hebben we zeven multifunctionele accommodaties (MFA's), waarin meerdere functies met elkaar in één gebouw gehuisvest zijn. Dit betreffen relatief grote en moderne gebouwen in onze portefeuille. Ter illustratie: deze zeven gebouwen beslaan bijna 30% van het aantal vierkante meters in onze portefeuille. Voorbeelden zijn het Eemhuis, het Icoon en de Bron. Daar waar wij voornemens zijn maatschappelijk vastgoed te vervangen, staat dit opgenomen onder de geplande investeringen.

Onderdeel van ons vastgoed zijn ook ongeveer 25 monumentale objecten, onder andere de Koppelpoort, de Onze Lieve Vrouwe-toren en de Monnikendam. Het zijn met name objecten die een cultuurhistorische en/of maatschappelijke functie binnen de gemeente hebben. De exploitatie van deze groep panden kan door hun kenmerkende karakter niet kostendekkend gebeuren. Deze objecten zijn niet of slechts gedeeltelijk te verhuren en hebben hoge onderhoudskosten, omdat het onderhoud zeer specialistisch van aard is.

De strategische portefeuille bestaat uit (tijdelijk) vastgoed, dat verworven is voor de uitbreiding en kwalitatieve verbetering van de stad, zoals voor woningbouw en voor bedrijfsmatige en infrastructurele projecten. Ook het te verkopen vastgoed maakt onderdeel uit van de strategische portefeuille.
Het beheer en de exploitatie van ons vastgoed hebben wij voor een groot deel uitbesteed aan SRO Amersfoort BV. Hiertoe hebben wij met SRO een Raamovereenkomst onroerende zaken gesloten, waarin ook zaken als staat van onderhoud en exploitatierisico zijn opgenomen. Eind 2019 is er voor een periode van drie jaar een overeenkomst gesloten, die met twee jaar verlengd is. In 2023 is gewerkt aan een nieuwe Raamovereenkomst en deelovereenkomsten op gebied van onder andere Vastgoed, Sport en Verkiezingen met de intentie die per 1 januari 2024 af te sluiten.
Voor de sportgebouwen en de meeste van de welzijns- en culturele gebouwen bouwt SRO de onderhoudsvoorziening op en voert zij vanuit deze voorziening het meerjarig, planmatig onderhoud uit. Voor de MFA's en de Flint geldt dat de gemeente de onderhoudsvoorziening opbouwt. De basis voor deze voorziening zijn meerjarige onderhoudsplannen die elke drie jaar geactualiseerd worden. Een actualisatie van onderhoudsplannen kan invloed hebben op de hoogte van de noodzakelijke voorziening en daarmee de jaarlijkse dotatie aan deze voorziening.
In de Raamovereenkomst hebben wij met KPI’s vastgelegd welke informatie over ons vastgoed SRO rapporteert op de thema's veiligheid, duurzaamheid en klanttevredenheid. Vanuit deze informatie werken wij met SRO aan de verbetering van de samenwerking en de prestaties van ons vastgoed. Daarnaast werken wij aan deze verbetering op basis van de kaders in de Nota Vastgoedbeheer, bijvoorbeeld door beleid te ontwikkelen op het verduurzamen en het beter toegankelijk maken van ons vastgoed. Er is een Routekaart opgesteld voor de verduurzaming van onze vastgoedportefeuille. Dit heeft geleid tot het beschikbaar stellen van budget in de begroting 2021-2024 en vervolgens ook in de begroting 2022-2025 voor de verduurzaming van onze portefeuille. Elk jaar wordt bij de begroting de volgende jaarschijf aangevraagd.
In 2023 zijn de benodigde vervangingsinvesteringen in het maatschappelijk vastgoed inzichtelijk gemaakt. Voor vervanging van verouderde objecten werd steeds incidenteel budget aangevraagd en niet structureel gereserveerd. Uit de inventarisatie kwam naar voren dat ca. € 180 miljoen nodig is om verouderde objecten te vervangen / vernieuwen. In de begroting 2024-2027 is hiervoor vanaf 2025 structureel budget opgenomen.

28 november 2023 is de aanbesteding van de realisatie en het 20 jarig onderhoud van de nieuwbouw van het stadhuis afgerond. De gunning en de prognoses voor de vervolguitgaven passen binnen de beschikbare kaders. De bouwvoorbereidingen zijn gestart gericht op oplevering medio 2026. 

In afwachting van de oplevering van het nieuwe Huis voor de Stad wordt in de huidige gebouwen alleen het instandhoudingsonderhoud uitgevoerd. Om aan wettelijke eisen met betrekking tot brandveiligheid en ARBO zullen komende jaren nog werkzaamheden noodzakelijk zijn.  
De (incidentele) lasten van het beheer van het huidige stadhuis (o.a. instandhoudingsonderhoud) worden gedekt uit de reserve "voorziening Onderhoud stadhuis’.Deze reserve is gevormd uit de voormalige voorziening ‘Onderhoud stadhuis’. Uit deze reserve worden ook de lasten van de verhuizing naar de nieuwbouw gedekt en de kosten voor nazorg, zoals besloten in Vervolgproces Toekomst Stadhuis . De reserve wordt gevoed met de jaarlijkse dotatie voor onderhoud gebouwen stadhuisplein. De onttrekking vindt op basis van de werkelijke uitgaven plaats. De consequenties van (en mogelijkheden voor) tijdelijk beheer van het huidige stadhuis, nadat het nieuwe Huis voor de Stad in gebruik is genomen en tot het moment dat de locatie daadwerkelijk verkocht of herontwikkeld wordt, worden in 2024 in beeld gebracht. Hierbij worden ook de mogelijke financiële consequenties in beeld gebracht. Voor de eventuele kosten van tijdelijk beheer wordt gebruik gemaakt van de middelen uit de Reserve Voorziening Onderhoud Stadhuis. Dit past bij het eerder vastgesteld uitgangspunt voor de nieuwbouw van het Huis van de Stad dat ‘de kosten worden betaald binnen het kader van de beschikbare structurele en incidentele middelen voor huisvesting’. Daarnaast is deze reserve benoemd om de risico’s van de herontwikkeling te beperken (zie Financiële Analyse Variantenstudie ), nadat de locatie in 2026 verlaten wordt. 
Voor de te behouden locaties (Stadhuisplein 5 en 7), geldt dat het beheer en onderhoud van deze panden in lijn is gebracht conform de beleidskaders in de Nota Vastgoedbeheer. Voor deze locaties zijn nieuwe duurzame meerjarenonderhoudsplannen opgesteld.

Na een wijziging van de onderwijswetgeving op 1 januari 2015 zijn alle schoolbesturen verantwoordelijk voor het totale onderhoud en aanpassingen aan schoolgebouwen. Wij zijn verantwoordelijk voor nieuwbouw, uitbreiding en vervangende nieuwbouw. Wij hebben een Integraal Huisvestingsplan gemaakt om onderwijshuisvesting te vervangen en te verduurzamen. Sinds 2019 is de uitvoering van de gemeentelijke zorgplicht voor onderwijshuisvesting doorgedecentraliseerd naar 2 coöperaties van schoolbesturen: Samenfoort PO en Samenfoort VO. Het (economisch) eigendom van de bestaande onderwijsgebouwen voor primair, speciaal en voortgezet onderwijs blijft bij de gemeente. De nieuw gebouwde schoolgebouwen komen op de balans bij de coöperaties. In de periode van 2019 tot 2059 worden in totaal 100 schoolgebouwen vervangen of vernieuwd. In 2022 is de eerste voortgangsrapportage, herijking en het tweede investeringsplan gepresenteerd. Deze is in 2023 van start gegaan. In 2023 zijn twee nieuwe schoolgebouwen opgeleverd, het Element een het Trivium en zijn de voorbereidingen begonnen voor de (vernieuw)bouw van een 3-tal andere scholen.

Daarnaast wordt op dit moment gewerkt aan een aanpassing van de raamovereenkomst waardoor er meer dan enkel voor onderwijs gebouwd mag worden (multifunctionaliteit) zodat bijvoorbeeld ook rekening gehouden kan worden met opvang of zorg in een nieuw schoolgebouw.